آیا منظومه شمسی ما به راستی تنهاست؟

به یک باره کهکشان راه شیری از شمار زیادی از منظومه های خورشیدی آکنده شده است که پیش از این ندیده بودیم و سیاره هایی با شکل ها و اندازه های بسیار گوناگون که در مدارهایی به دور ستاره خورشیدمانندشان می گردند.

گروه هایی از اخترشناسان برکلی و استرالیا از کشف 28 سیاره جدید دیگر خبر دادند. سرپرست این گروه (که تمام این شب ها را سرگرم کار با بزرگترین تلسکوپ جهان در هاوایی است) نیز در جست وجوی سیاره های سنگی احتمالاً شبیه زمین است. جفری مارسی یکی از اخترشناسان برکلی که گروهش در کشف سیاره هایی که امروزه آنها را «سیاره های فراخورشیدی» می نامیم، پیشگام بوده است، در این مورد می گوید؛ «هم اکنون پرسش اساسی این است که آیا منظومه شمسی ما به راستی تنهاست.» مارسی که به همراه تعداد زیادی از همکارانش در پنج نشست انجمن نجوم امریکا شرکت کرده بود، گفت وی و یکی از دانشجویان تحصیلات تکمیلی به نام کتی پیک هم اکنون سرگرم بررسی 70 ستاره دیگر هستند تا بتوانند تعداد بیشتری از این اجسام را بیابند. جیسون رایت یکی از اخترشناسان دانشگاه برکلی در یک مصاحبه گفته است؛ «همه این اجسام نویافته شگفت انگیز و جالبند.» وی و همکارش جان اشر جانسون جزئیات مربوط به یافته های گروه را در نشست اخترشناسی تشریح کرده است.

با توجه به این 28 سیاره ای که این گروه و همکاران استرالیایی آنها یافته اند، تعداد کل سیاره های فراخورشیدی کشف شده به 236 مورد می رسد. گفتنی است اولین سیاره فراخورشیدی حدود دو دهه قبل پیدا شده بود و هم اکنون شمار آنها به سرعت در حال افزایش است.در گزارش این گروه ها آمده است که علاوه بر 28 سیاره ای که آنها طی سال گذشته یافته اند، هفت کوتوله قهوه ای نیز کشف کرده اند. گفتنی است کوتوله های قهوه ای اجرام بزرگ و عجیبی هستند که از مشتری نیز بزرگترند و آنها را با عنوان «ستاره های ناکام»(Failed Star) یا ستاره های نارس نیز نام می برند، زیرا نتوانستند از لحاظ جرم و اندازه آنقدر بزرگ شوند که واکنش های هسته ای در آنها شروع شود و همانند ستاره های واقعی بدرخشد.

به گفته اخترشناسان بین منظومه های خورشیدی تاییدشده ای که سال گذشته کشف شده است، چهار ستاره در مدارشان دست کم دو سیاره دارند، شاید هم تعداد بیشتری که هنوز هم کشف نشده است. دو ستاره دیگر نیز اجرامی به دور خود دارند که از اینها هم شگفت انگیزتر است. شاید این اجرام سیاره های غول پیکر گازی باشند، شاید هم کوتوله های قهوه ای و تنها با پژوهش های بیشتر با استفاده از ابزارهای دقیق تر و حساس تر می توان با قطعیت در مورد ماهیت آنها اظهار نظر کرد.مارسی می گوید برخی از این سیاره های فراخورشیدی نویافته «مشتری مانندهای پرجرم» هستند که در فاصله دوری از خورشیدشان می گردند، اما برخی دیگر «مشتری مانند های داغ» هستند که در فاصله 5 میلیون کیلومتری ستاره شان قرار دارند. گفتنی است این فاصله از فاصله زمین تا خورشید (150 میلیون کیلومتر) بسیار کمتر است.مارسی و رایت به یک سیاره عجیب اشاره می کنند که به دور ستاره ای به نام گلیس 436 (Gleise436) می گردد. این ستاره به خورشید ما بسیار شبیه است و در فاصله 30 سال نوری از ما می گردد. گروه برکلی این سیاره را دو سال پیش یافت، اما مایکل گیلون از دانشگاه لیژ بلژیک به تازگی دریافت که این سیاره از مقابل ستاره اش عبور می کند (پدیده گذر) و بدین ترتیب می توان برای اولین بار قطرش را اندازه گرفت. هر چند که سیاره ستاره گلیس 436 هم اندازه نپتون است اما اندازه گیری های گروه برکلی نشان داد که جرمش 17 برابر جرم نپتون است. بسیاری از این سیاره های فراخورشیدی با استفاده از بررسی لرزش هایی که گرانش این سیاره ها در ستاره مادرشان ایجاد می کنند، شناسایی شده اند اما سیاره ای را که پیرامون گلیس 436 می گردد، به عنوان سیاره گذرکننده می شناسیم زیرا هنگامی که از زمین به این سیاره نگاه می کنیم، سیاره در بخشی از مدار حرکت خود درست از مقابل ستاره مادر می گذرد.مارسی می گوید؛ «این سیاره بین سه سیاره فراخورشیدی شبه نپتونی که پیرامون ستاره های دیگر می گردند، متمایز و همانند راهنماست. به نظر می رسد که این سیاره از هسته ای سنگی ساخته شده باشد که پیرامونش مقدار زیادی آب وجود دارد که در اثر گرانش سیاره جامد شده است.» و از این لحاظ به نپتون و اورانوس در منظومه شمسی ما شبیه است.مارسی می گوید؛ «موضوع مهم آن است که بسیاری از خواص منظومه شمسی ما در کل به طور چشمگیری با خواص دیگر منظومه های سیاره ای مشترک است. به نظر می رسد که منظومه شمسی ما از لحاظ ساختار شبیه منظومه های خورشیدی دیگر در جای جای کهکشان ماست و سیاره های موجود در منظومه شمسی ما نیز از لحاظ ترکیب شیمیایی اجزای سازنده به سیاره های دیگر منظومه های خورشیدی شباهت دارد.» رایت می گوید؛ «کم کم معلوم می شود که این منظومه ها به منظومه های خورشیدی واقعی همانند منظومه شمسی ما بسیار شبیه اند.»

مارسی و رایت توافق دارند این که سیاره های فراخورشیدی بزرگ در فاصله های نزدیک و دور حول ستاره شان می گردند، نشان می دهد این احتمال هم وجود دارد سیاره های صخره ای همانند زمین و مریخ نیز در «فاصله ای قابل سکونت» از خورشیدشان بگردند. منظور از فاصله قابل سکونت فاصله ای است که در آن دمای سیاره ملایم است و آب مایع در آن وجود دارد و دیگر شرایط لازم برای ظهور حیات مهیاست.

این دو توافق دارند که با پیشرفت فناوری آشکارسازی سیاره ها (حتی با استفاده از فناوری های موجود) احتمال یافتن این سیاره های فراخورشیدی دوردست نیز زیاد می شود.مارسی هر شب را به جست وجوی سیاره های فراخورشیدی می گذراند. وی برای این کار از دو رصدخانه که بزرگترین تلسکوپ های جهان هستند و بر روی قله کوه مائوناکی در هاوایی مستقرند،استفاده می کند.

دیوید پرلمن    مترجم : سلیمان فرهادیان